به نقل از «ایمنا»

گنجینه‌های بر خاک افتاده

تاریخ انتشار: ۷ آبان ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۲۸۶۷۲۴

زیبایی، ظرافت و جزئیات نقوش سنگ‌ها به‌اندازه‌ای بالا است، که حتی برای عبور از مجموعه تخت فولاد بااحتیاط کامل باید گام برداشت که کمترین خسارت و آسیب به آن وارد شود. درحالی‌که که همچنان محو تماشای نقوش سنگ‌های آرامگاه هستم، جمله «از این نمونه شاهکارها در مجموعه تخت فولاد زیاد است» مرا به خودمی‌آورد.

به گزارش خبرنگار ایمنا، ساعت از ۹:۳۰ شب گذشته است، برای اولین بار در این‌گونه مکان‌ها در این ساعت شبانه‌روز حاضر می‌شوم، برخلاف تصور عموم، ترسی از حضور در این مکان ندارم، بیشتر از تاریکی و حس ترس در این مکان، اوج هنر و زیبایی سنگ‌های آرامگاه تخت فولاد توجهم را به جلب کرده است، انگار برای اولین بار است که نمایشگاه هنری در کف زمین برگزار می‌شود.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

نقوش و سنگ تراشه‌هایی که هرکدام بیان‌گر قصه‌ای کهن است، قصه‌ای از زندگی فردی که دیگر در میان نیست اما هنوز توانسته تأثیر فرهنگی، اجتماعی و سیاسی را در اصفهان و حتی کشور بگذارد. آدم‌هایی که حتی با درگذشتشان نقش سنگ آرامگاهشان یک اثر هنری کم‌نظیر خودنمایی می‌کند.

زیبایی، ظرافت و جزئیات نقوش سنگ‌ها به‌اندازه‌ای بالا است، که حتی برای عبور از مجموعه تخت فولاد بااحتیاط کامل باید گام برداشت که کمترین خسارت و آسیب به آن وارد شود. درحالی‌که که همچنان محو تماشای نقوش سنگ‌های آرامگاه تخت فولاد هستم، جمله «از این نمونه شاهکارها در مجموعه تخت فولاد زیاد است» مرا به خود می‌آورد که وقت مصاحبه از سید احسان آقایی، دکترای معماری و فعال حوزه میراث فرهنگی درباره نقوش سنگ‌های آرامگاه تخت فولاد مصاحبه‌ای انجام دهم.

از چه زمانی نقوشی دارای معانی عمیق دینی در نقوش سنگ آرامگاه تخت فولاد اضافه شد؟

نقش‌های حکاکی شده بر روی قبور علاوه بر زیبایی‌ها و جذابیتی که دارد، دارای معانی عمیق دینی، فلسفی و عرفانی‌اند و با باورهای مردمان زمانه خود گره‌خورده‌اند. تزئینات سنگ مزارها به‌واسطه اینکه ماندگاری‌شان، یکی از منابع مهم مردم‌شناسی و بررسی هنرهای تزئینی در فرهنگ و هنر ایران‌زمین به شمار می‌روند.

پس از ظهور اسلام در ایران مرسوم بوده که مسلمانان روی سنگ‌قبرها عباراتی شامل نام و نشان فرد فوت‌شده را حکاکی کرده و یا با قلم می‌نوشتند. حجاری آیات قرآن با خط کوفی از نخستین نشانه‌های موجود بر سنگ‌های قبور است، این عمل به سبب رستگاری فرد فوت‌شده بر روی قبور حجاری می‌شده اما به‌مرورزمان و از اوایل قرن سوم سیر اشکال بر روی قبور با نقش‌هایی از گیاهان و اشکال هندسی در کنار کتیبه‌های مختلف با خط کوفی تزئین شده و شکل‌گرفته است.

نقوش نمادین و سمبل‌ها همواره در زمان‌ها و عرصه‌های مختلف اسلامی ادامه یافته است و در کنار خطوط قبور، مجموعه‌ای کامل از خط و نقش را در قبرستان‌های اسلامی رقم‌زده است. این نقوش باروی کار آمدن شیعیان گسترش پیدا کرد، از دوره صفویه به بعد تزئین سنگ قبور با نقش‌های مختلف مثل درخت سرو و گلدان در کنار آیات قرآنی و احادیث با خوشنویسی حجاری‌شده است.

همه این نقش‌ها در کنار یکدیگر، ویژگی اصلی هنر اسلامی را بر روی قبور و آرامگاه‌ها نشان می‌دهد و با نقش و نگار زیبا بر روی این قبور حیات مجدد و طلب عفو و مغفرت برای فرد فوت‌شده به تصویر کشیده می‌شود.

قبرستان‌های کهن و بزرگ مثل تخت فولاد اصفهان گنجینه‌ای از نمادها و نشانه‌های تصویری، هنرهای تزئینی همراه با حجاری‌های نفیس هستند حجاری قبور در تخت فولاد بر پایه فرهنگ و هنر ایرانی اسلامی شکل‌گرفته و گنجینه‌ای از تزئینات و آرایه‌ها را به وجود آورده است، باید بی‌اغراق بگویم که سنگ مزارات تخت فولاد به‌تنهایی اکثر سمبل‌ها و نقش‌مایه‌های مرتبط با قبور را که در تمامی ایران پراکنده‌اند، یکجا در خود جای‌داده است و به‌راستی تنوع و تکثر نمادها و نشانه‌های تصویری در مزارت این آرامگاه چنان است که برای نقوشی مثل گیاهی و گلدانی، هر سنگ تفاسیر مختص به خود را دارد.

چرا در دوران قبل از قاجار شاهد نقش انسان در قبور تخت فولاد نیستیم؟

فتحعلی شاه قاجار نقشی اساسی در ترویج موضوعاتی با تصاویر انسانی داشت که این نقوش مضامین هنر اروپایی و فرهنگ غربی را به درون هنر ایرانی وارد کرده بود و او با این هدف سعی در گسترش این نقش‌ها بر روی قبور داشت.

به‌واسطه محدودیت‌های دینی در اماکن مذهبی نه‌تنها در قبور تخت فولاد که بر هیچ‌کدام از قبور دوره صفوی نقش و تصاویر انسانی را نمی‌توان مشاهده کرد، اما با شروع حکومت فتحعلی شاه قاجار به‌مانند دیگر حوزه‌های هنری مثل فرش‌بافی و نقاشی و با تأثیر از قبور تصویری شاهان و شاهزادگان قاجاری، سنگ مزار در آرامگاه‌های ایران ازجمله قبور تخت فولاد نیز (مثل سنگ مزار سرداران بختیاری و دیگر رجل سیاسی و فرهنگی) با تصاویر انسانی ساخته شد.

از حضور ارامنه و تأثیرات فرهنگی آن‌ها از دوره صفوی و دیگر اقوام ایرانی مثل بختیاری‌ها در اصفهان به‌ویژه از دوره قاجار و به‌واسطه تحولات سیاسی مانند جنبش مشروطه نباید به‌راحتی گذشت، چراکه این اقوام از ایام کهن باورها و آئین‌های قومی خود را به‌صورت مستقیم بر قبور حجاری می‌کردند که از آن جمله می‌توان به نقوش انسانی در حال کار، شکار، رزم و پای‌کوبی اشاره کرد.

بختیاری‌ها نیز از دوره قاجار و هم‌زمان با نهضت مشروطه در تخت فولاد صاحب تکیه اختصاصی و تحت عنوان تکیه بختیاری‌ها شدند؛ اگرچه این نکته قابل‌تأمل است که ردپای حجاری قبور آن‌ها در تکایای دیگر ازجمله تکیه فیض نیز به‌خوبی مشهود است.

نقوش با تصاویر انسانی در قبور تخت فولاد هم به افراد سرشناس تعلق دارد و هم عموم جامعه، با این تفاوت که در مورد عوام دقت و ظرافت کمتری در حجاری لحاظ شده اما در مورد اشخاص پراهمیت‌تر نوع لباس، تجهیزات و جایگاه سیاسی و اجتماعی آن‌ها با دقت و ظرافت خاصی و باهنر نقاشی بر روی سنگ به وجود آمده است. در این نقش‌ها فقط تصویر مردان حکاکی شده و تصاویر زنان به‌هیچ‌عنوان به کار نرفته است.

علت از یاد نقش‌های اسلیمی و هندسی در قبور تخت فولاد چیست؟

گفته می‌شود به دلیل اینکه اسلام با کشیدن اشکال انسانی و حیوانی مخالف بود و هنرمند اسلامی با محدودیت و ممنوعیت تصویر مواجه می‌شد، ازاین‌رو هنرمند مسلمان نبوغ هنری خود را در جهت خلق انواع نقوش اسلیمی و در کنار آن نقوش متنوع هندسی نشان داده است، البته هنرمند مسلمان در این راه از هنرهای پیشین خود کمک شایانی گرفته، چراکه هم در نقوش اسلیمی و هم هندسی تأثیرات هنرهای تزئینی، بیزانس، ساسانی و سلتی به‌خوبی نمایانگر است.

طرح‌های هندسی به‌صورت آشکاری وحدت در کثرت و کثرت در وحدت را تداعی می‌کنند افزود: این نقوش همراه با اسلیمی‌ها آن‌قدر از طبیعت دور شده‌اند تا بتوانند نمودار حرکت ازلی و ابدی خالق و مخلوق باشند، حرکتی که برای آن پایان و غایتی متصور نمی‌شود. تزئینات اسلیمی و هندسی با پیچش‌های متنوع خود دستاویز مناسبی برای طراحان و حجاران قبور بوده‌اند تا با خلاقیت خود جلوه‌ای زیبا به سنگ مزارات اسلامی ببخشند. این نقوش انتزاعی از دوره سلجوقی در سنگ مزارات پدیدار می‌شوند و در دوره تیموری و صفوی به اوج زیبایی و ظرافت خود در قبور می‌رسند.

سرلوحه، حواشی و قاب‌بندی خطوط و دیواره‌های جانبی سنگ قبور از فضاهایی هستند که با انواع اسلیمی‌های زیبا به شیوه‌های گود و برجسته حجاری و تزئین شده‌اند. یکی از بهترین مکان‌ها برای جلوه گری این نقش‌ها قبرستان تخت فولاد اصفهان است.

از نقوش درگاهی و محرابی در سنگ آرامگاه‌های تخت فولاد بگویید؟

محراب از عناصر اصلی مسجد محسوب می‌شود و در فرهنگ اسلامی گاه به‌مثابه دروازه بهشت نیز آمده است. در باور اسلامی محراب محل تجلی خداوند است که نماد آن نور است، محراب حرکتی از زمین مادی به‌سوی ملکوت اعلی است و درگاه می‌تواند مرز دنیای قدسی (درونی) و دنیای طبیعی و شیطانی (بیرونی) باشد.

درگاه نماد ارتباط دنیای مردگان و زندگان است و گشوده شدن این درب مقدس نشانه باز شدن درب‌های بهشتی است که روح با گذر از دنیای کفر و اهریمنی وارد آن می‌شود به‌طور مثال در آئین مسیحیت حضرت مریم دروازه بهشت است و این درگاه قدسی توسط فرشتگان نگهبانی و محافظت می‌گردد و در فرهنگ اسلامی نیز پیامبر (ص) و ائمه معصوم دروازه‌های بهشت را به روی مؤمنان می‌گشایند.

حضور فرشتگان، آیات و احادیث در اطراف این درگاه‌های محرابی، معنای پربارتری به این دروازه‌ها که محل گذر انسان از دنیای فانی به جهان باقی است می‌بخشد. با این مقدمه باید بگویم که قبور اسلامی و ازجمله مزارات تخت فولاد نیز بافرم های محرابی خود در راستای عینیت بخشیدن به این مفاهیم با قوس‌های پره وار، رومی، جناغی، و انواع درگاه‌ها تزئین شده‌اند و زیبایی‌های خاصی را به این بهشت ایران‌زمین بخشیده‌اند.

کد خبر 615430

منبع: ایمنا

کلیدواژه: تخت فولاد مجموعه فرهنگی مذهبی تخت فولاد مجموعه تخت فولاد اصفهان معرفی شخصیت های تخت فولاد شهر شهروند کلانشهر مدیریت شهری کلانشهرهای جهان حقوق شهروندی نشاط اجتماعی فرهنگ شهروندی توسعه پایدار حکمرانی خوب اداره ارزان شهر شهرداری شهر خلاق آرامگاه تخت فولاد مجموعه تخت فولاد سنگ های آرامگاه تصاویر انسانی نقوش سنگ ها بر روی قبور نقش ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.imna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایمنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۲۸۶۷۲۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

ببینید | خلاصه بازی آلومینیوم اراک ۱ - فولاد ۱

تعداد بازدید : 2 کد ویدیو دانلود فیلم اصلی